احساساتی

آثار ژان پل سارتر، فیلسوف و ادیب اگزیستانسیالیست فرانسوی فراوان اند و پرمایه. یکی از گران سنگ ترین شان نمایشنامه شیطان و خداست که نخستین بار در سال 1951 در پاریس به روی صحنه رفت. فضای نمایشنامه آلمان قرن شانزدهم است یعنی زمانی که ارابه های رنسانس به حرکت درآمده اند، بسیاری از بنیادها لرزان گشته اند و اروپا آبستن حادثه ها گشته است. ماکیاولی در سیاست شهریارش را نوشته است، همان کتابی که سرفصلی بر سیاست مدرن هم هست از آن رو که اروپا را برای ظهور قدرتهای مقتدر آماده ساخت تا با حذف و ادغام فئودالها بذر دولت ـ ملّت را کاشته و ساختار جهان را بر رسمی جدید بنیاد نهند ، در این ایام است که جهان کپرنیکی تکه ای بزرگ را معرفت کلیسایی را کنده و لوتر الهیات مسیحی را به راهی دیگر کشانده است. در این قرن است که نطفه بورژوازی در حال بسته شدن است تا هرکول سرمایه داری کمتر از دو قرن بعد زاده شود.
در این نمایشنامه چند محور بنیادی در اندیشه سارتر و فلسفه اگزیستانسیالیسم آورده شده است. محورهایی که دیگر بزرگان این نحله فکری چون کامو و کیرکگور هر یک به رسمی و راهی دیگر در موردش سخن گفته اند.
در زندگی سوالهایی بسیاری هست که پاسخش در نظر بسیاری تا آن حد بدیهی است که هیچگاه به جوابش نیاندیشیده اند. سوال از اینکه خوبی و بدی چیست از این سوالهاست. پاسخ به این سوال نیازمند آن است که بپرسیم امر خوب و امر بد بر کدام پایه و اساس خوب یا بد است؟ یا اینکه چه کسی معیار تشخیص خوب و بد است ؟ سارتر در این نمایشنامه می کوشد به این سوال پاسخ دهد.
در فلسفه افلاطونی که در فضای دینی تکرار می شود، معیار تشخیص امر خیر از امر شر، خدا یا همان واجب الوجوب است که با اوامر و دستوراتش حدود و مرزهای خوب و بد را مشخص کرده است و آنچه طلب دارد اطاعت و حرکت بر سبیل تعیین شده است.
سارتر اما از این باور فراتر رفته و انسان را معیار تشخیص امر خیر از امر شر دانسته و او را به جای خدا می نشاند. وی در این نمایشنامه خوبی و بدی را دارای ارزشی یکسان می داند و نشان می دهد که این انتخاب انسان است که امری را خوب یا بد می کند. در فلسفه سارتر انسان همواره در فضایی از انتخاب ها زندگی می کند که همین انتخابهاست که او را می سازند و بدون آن انسان تعریف نمی شود.
به عبارتی در این نمایشنامه سارتر خدا و شیطان را مولود انتخاب انسان می داند که یکی از آن دو را بر می گزیند بدون اینکه شیطان و خدا وجود داشته باشند.
" گوتز" نماد انسانی شیطان صفت و تجسم رذائل است که زاده شده است تا جنایت کند. او در مکالماتش با یک کشیش به نام "هاینریش" با نگاه دینی ادعا می کند که او از شیطان رذل تر است پس از شیطان فراتر بوده و با خدای کلیسا برابر است. گوتز باور "نانسی" که برای خدمت به تهدیستان تلاش می کند را نیز به سخره می گیرد. اما در آخر گوتز با کشیش شرط می بندد که دست از کشتار شهر بردارد و تا سال دیگر فردی بی نهایت متقی شود! او با این کارش می فهماند که معیار خوبی و بدی نه خدای کلیسا و نه باور به مردم بلکه فرد است و همو انتخاب می کند که خدا باشد یا شیطان.

نمایشنامه را از اینجا دانلود کنید.

 http://www.herosh.com/download/2650456/1.pdf.html

 http://www.herosh.com/download/2650383/2.pdf.html

http://www.herosh.com/download/2656307/3.pdf.html